تاریخچه شب یلدا

یلدا واژه ای سُریانی به معنای ولادت و تولد و نام بلندترین شب سال در آخرین روز پاییز هنگام تغییر فصل از پاییز به زمستان است. یلدا در میام مردم ایران به شب چله نیز معروف است. کریستین سَن پژوهشگر و ایران شناس معروف دانمارکی، یلدا را آغاز سال در دوره ساسانیان و در حقیقت نوروزی قدیمی خوانده است. ایرانیان شب پیش از اولین روز زمستان را از قدیم تا به اکنون جشن می گیرند. این شب در ایران باستان، شبی مقدس بوده است. 

اسطوره های شب یلدا

برخی دانشمندان جهان، جشن میلاد مسیح (کریسمس/ نوئل) را مشابه جشن شب یلدای ایرانیان می دانند. اکنون با برخی از اسطوره های شب یلدا آشنا می شویم:

1- دلباختگی ماه به خورشید:

مردم لرستان اسطوره ای دارند که در آن از دلباختگی ماه نسبت به خورشید و وصال این دو در شب یلدا را روایت می کند.

2- دیو شب یلدا و خورشید:

مردم کازرون شب یلدا را زمان بیدار شدن دیوی به شکل خرچنگ می دانند که در این شب به آسمان می آید. این دیو دشمن خورشید و روشنایی اوست که می خواهد آن را زندانی کند و تاریکی و سیاهی را بر همه مسلط نماید. کردم در این شب با جمع شدن در خانه های یکدیگر و آتش روشن کردن و دو چندان کردن نور، در تلاش هستند تا از تیرگی شب یلدا کم کنند تا به خورشید کمک کنند از چنگ دیو فرار کند و عالم را همچنان روشن نگه دارد.

آداب و رسوم شب یلدا که ایرانیان به آن توجه دارند:

         1. شب نشینی:

شب یلدا با شب نشینی در خانه یکدیگر به خصوص بزرگتر های فامیل آغاز می شود.

        2. سفره شب یلدا:

در طول شب یلدا همه در پای سفره این شب می نشینند و با خوردن و نوشیدن و گفتن لطیفه، قصه و گرفتن فال در کنار یکدیگر شب را سپری میکنند. از وسایلی که در سفره یلدا وجود دارد، می توان به انواع خشکبار و آجیل، میوه های تر و خشک به خصوص سیب، انار، هندوانه، دیوان حافظ و آینه اشاره کرد. 

        3. شام شب یلدا:

برای شام شب یلدا خوراک ویژه ای نمی توان نام برد. چون این مورد بسته به شرایط اقتصادی و روند تغذیه خانواده متفاوت است. اما معمولا خوراک های متداول در این شب کشمش پلو، آب گوشت، خورشت سبزی، خوراک دلمه کلم ترش و آش بوده است.

        4. شعرخوانی و قصه گویی:

شعر خوانی، شاهنامه خوانی، حافظ خوانی، خواندن اشعار شاعران محلی، نقل قصه های مذهبی و حکم، گفتن چیستان و تفأل زدن به دیوان حافظ در این شب معمول بوده است.

        5. رفتن به خانه دختر تازه عقد شده:

از سنت های زیبای شب یلدا تکریم دختران تازه نامزد کرده است. به این صورت که خانواده شوهر با سبدی پر از میوه های سفره یلدا و آجیل به همراه هدایایی مثل جواهر و پارچه به صورت آراسته شده به خانه دختر می روند.

امروزه جشن شب یلدا با گذراندن ساعت هایی از اوقات شب در شب نشینی های خانوادگی نقش پر رنگی در حوزه به پا داشتن فرهنگ کهن ایرانیان دارد. این شب در میان ایرانان پراکنده در کشور های اروپایی و آمریکا نیز مهم تلقی می شود. از کارکرد های این جشن در عصر حاضر؛ نزدیک کردن قشر های مختلف اجتماعی و اقتصادی، بازسازی هویت فرهنگی و برقراری دوستی و همدلی میان قومیت های مختلف و همه مردم آسیای مرکزی است. در عصر فعلی و توسعه استفاده از دنیای مجازی، اهمیت چنین جشن هایی بیش از پیش آشکار شده است تا دست‌کم برای چند ساعت، کمتر از تلفن های هوشمندمان استفاده کنیم.